Końcem marca miała miejsce bardzo ciekawa konferencja dotycząca zasobów wodnych w rejonach węglowych nad Wartą. W związku z tym, że to wydarzenie było merytorycznie bogate, a poruszane tam tematy będą z pewnością aktualne jeszcze przez wiele lat – postanowiłem poświęcić temu wydarzeniu osobny wpis na blogu. Nie będzie to jednak typowa reporterska relacja, a bardziej wybór najistotniejszych moim zdaniem wypowiedzi. W związku z tym, że “cała impreza” trwała trzy i pół godziny, dzisiejszy wpis będzie swego rodzaju odsyłaczem, bądź spisem treści po tym materiale. Zatem zalecam, aby najpierw przejrzeć wszystko to, co zamieszczę poniżej, a potem celować w odpowiednią prelekcję, choć oczywiście najlepiej przesłuchać całość. Link do konferencji zamieszczę na końcu artykułu.

Najpierw pozwolę sobie na przytoczenie paru suchych faktów, zdając sobie sprawę, że słowo “suchy” w tym kontekście nie jest być może zbyt właściwe.

  • Konferencja z cyklu: Woda wspólne dobro wspólny problem,
  • Tytuł konferencji: Instytucje, naukowcy i eksperci o zasobach wody w regionach węglowych nad Wartą (Bełchatów i Wielkopolska Wschodnia),
  • Organizatorzy: FUNDACJA “Rozwój TAK – Odkrywki NIE” (dalej także skrótowo: RTON) + Centrum Zrównoważonego Rozwoju z Łodzi.
  • Konferencja odbyła się: 29 marca 2021 i była jednocześnie oficjalną inauguracją kampanii #RazemDlaWody,
  • Patronat medialny: Portal Teraz Środowisko, lm.pl – Portal Wielkopolski Wschodniej,
  • Moderacja: Szymon Bujalski – Dziennikarz Dla Klimatu.

Słowem wstępu:

Kwestie rekultywacji kopalni w tych dwóch regionach łączą się za sprawą Warty. Zlewnia tej rzeki cierpi od dekad z powodu odwodnień górniczych i coraz silniejszych susz. Zasoby wodne Warty na skutek zmiany klimatu są coraz mniejsze, a chętnych, aby po nie sięgnąć, jest coraz więcej. To właśnie z niej ma być pobierana woda na rekultywację pobliskich odkrywek węgla brunatnego. Dlatego konieczne jest rozpoczęcie planowania zalewania wyrobisk, tak aby przywrócić wodę na terenach dotkniętych suszą i oddziaływaniem górnictwa, a jednocześnie uniknąć negatywnych zmian na innych obszarach. Należy pamiętać o konieczności ochrony cennych siedlisk przyrodniczych w dolinie Warty, które również potrzebują wody. Region węglowy Bełchatowa może pójść śladem Wielkopolski Wschodniej i zadbać o przywrócenie zasobów wodnych na osuszonych przez górnictwo obszarach, aby transformacja była w pełni sprawiedliwa i przyniosła długofalowe pozytywne efekty dla regionu. Jednoczesne, skoordynowane podjęcie działań przez oba regiony pomoże w zapewnieniu finansowania dla niezbędnych inwestycji w tym zakresie, między innymi ze środków Funduszu Sprawiedliwej Transformacji i Krajowego Planu Odbudowy.

Przebieg:

Uwaga – dla praktycznych celów obok tytułu wystąpienia oraz identyfikacji prelegenta umieszczono dokładną godzinę, minutę i sekundę początku i zakończenia konkretnego referatu, a każdorazowo pod tymi informacjami umieszczam najważniejsze – w mojej ocenie – myśli prelekcji.

00:03:44 – 00:09:08 Tomasz Waśniewski Prezes Fundacji RTON, Założyciel Koalicji “Rozwój TAK – Odkrywki NIE”

Przestrzeń publiczna i media żywią się sporem i polemiką, często na granicy dobrego smaku. Takie polemiki nie zasypują podziałów, a wręcz przeciwnie. Ideą Fundacji RTON jest współdziałanie i słuchanie siebie nawzajem i łączenie m. in. w aspekcie wody. Region Łódzki (Bełchatów) oraz Wschodnia Wielkopolska/Kujawy są terenami niezmiernie problematycznymi ze względu na kwestie wodne. Dlatego właśnie warto działać razem aby wspólny problem przerodził się we wspólne dobro.

Tomasz Waśniewski

00:09:15-00:11:46 Teresa Adamska. Centrum Zrównoważonego Rozwoju z Łodzi

Problem wody w tych rejonach gdzie są odkrywki będzie problemem następnych wieków, jeśli czegoś nie zrobimy w tym kierunku. Prof. Pepliński z Uniwersytetu Poznańskiego powiedział, że “…Jeśli ta dziura w Bełchatowie – wielkie wyrobisko Kleszczowskie – pozostanie z takim zwierciadłem wód podziemnych jakie jest obecnie, to wszystkie tereny wokół tej dziury pozostaną bez wody…

Teresa Adamska

00:14:05 – 00:35:30 Maciej Sytek, Prezes Agencji Rozwoju Regionalnego w Koninie. “Woda jako element sprawiedliwej transformacji“.

Plan transformacji Wielkopolski Wschodniej zakłada, że do 2030 zaprzestaniemy eksploatacji węgla brunatnego, a do 2040 osiągniemy jako rejon neutralność klimatyczną. Będzie się to wiązało z koniecznością wsparcia wielu osób, które ze względu na te procesy stracą pracę. Ważnym elementem transformacji jest regeneracja środowiska przyrodniczego oraz nadanie nowych funkcji. Istotnym jest także przywrócenie właściwych proporcji w kontekście środowiska przyrodniczego. Będzie się to wiązało z rekultywacją, dekontaminacją i remediacją obszarów poprzemysłowych. Największy ciężar tych projektów spadnie na Wody Polskie, które razem z ZE PAK SA podpisały List Intencyjny dotyczący wykorzystania wyrobisk pokopalnianych dla zwiększenia retencji w Wielkopolsce Wschodniej. Pytanie – czy projekty będą finansowane z Krajowego Planu Odbudowy (tam gdzie były złożone), czy z Funduszu Sprawiedliwej Transformacji ? Istotnym zagadnieniem jest także skutek demograficzne i spadek dochodów w rejonie.

Maciej Sytek

00:38:08-01:00:40 dr Bogumił Nowak, dyrektor RZGW w Poznaniu, “Zasoby Wodne Regionu Wodnego Warty. Stan obecny i perspektywy“.

Region wodny Warty podlega wzmożonej presji nie tylko górnictwa, ale również rolnictwa, przemysłu i ujęć komunalnych. Najistotniejsze z punktu widzenia sprawy związanej z odkrywkami są górny i środkowy odcinek rzeki. Dolny odcinek Warty nie ma aż takiego znaczenia ponieważ w dużej mierze sytuacja kształtowana jest przez dopływ Noteci. Perspektywy na najbliższe 20 lat: Będzie pogarszał się klimatyczny bilans wodny, deficyty wodne, wzrost temperatury-większe parowanie, zwiększenie zapotrzebowania na wodę w rolnictwie 10-15%, wzrost poboru wód z ujęć komunalnych i gospodarczych 10-15%, zmniejszenie poziomu retencji-systematyczny proces uszczelniania powierzchni w miastach.Napełnianie zbiorników po wyrobiskach odkrywek węgla brunatnego – przez następne 10 lat, zapotrzebowanie ok 3-5 m3/s, 3-przy okresach suchych i niskich stanach wody w Warcie, 6-przy wezbraniach, po 2035 – napełnianie wyrobisk po odkrywce Bełchatów i Szczerców, ok 5m3/s gł. Ze zlewni Widawki. Zagospodarowanie zbiorników po Kopalni Węgla Brunatnego Adamów – łączna powierzchnia zbiorników – 815ha, pojemność 175 mln m3, po K.W.B. Konin – 2000 ha, 550 mln m3, proces zalewania już trwa (wyrobisko Lubstów), Bełchatów i Szczerców – 4000ha, pojemność 3 mld m3.

BogumiłNowak

1:04:00-1:24:00, Krzysztof Gara, przyrodnik z Zespołu Sieradzkich Parków Krajobrazowych, “Walory Przyrodnicze doliny Warty“.

Źródła Warty – Kromołów, dzielnica Zawiercia, 380 m npm. Warta wypływa z krasowego źródła na Wyż. Częstochowskiej. Prawy największy dopływ Odry: 808 km, trzecia rzeka w Polsce, druga w całości w granicach Polski, do miejsca spotkania z Odrą jest dłuższa od Odry. Stopień nagromadzenia form ochrony przyrody jest najlepszym wskaźnikiem wartości obszarów pod kątem przyrodniczym. W dolinie Warty funkcjonują praktycznie wszystkie formy ochrony przyrody przewidziane w polskim prawie: 2 Parki narodowe, 8 Parków Krajobrazowych, Obszar Natura 2000 (siedliskowe i ptasie), rezerwaty, obszary chronionego krajobrazu, zespoły przyrodniczo krajobrazowe i inne

Krzysztof Gara

~~

1:24:40 – 1:40:40 Ewa Ewart, dziennikarka, reżyserka filmów dokumentalnych

1:35:25-1:38:36 trailer filmu Ewy Ewart o wodzie

~~

1:41:45 – 1:56:40 prof. Maciej Zalewski, Kierownik Europejskiego Regionalnego Centrum Ekohydrologii “Ekohydrologiczne podstawy dla potencjału zrównoważonego rozwoju regionu i pożądanej wizji przyszłości“.

Mamy pogłębiający się kryzys wodny i narastającą presję. Od połowy XX wieku trzykrotnie wzrosła populacja globalna, ale dziesięciokrotnie wzrosła konsumpcja. Ekosystemy wodne są położone w najniższych punktach krajobrazu, czyli to co robimy w całej zlewni przekłada się na stan zasobów wodnych. Złe zarządzanie jest faktem, a dzieje się tak ze względu na brak wiedzy o ważnym komponencie, czyli o interakcjach cyklu hydrologicznego (jak krąży woda) z ekosystemami. To właśnie ekohydrologia zajmuje się wyjaśnianiem tych interakcji. Zrozumienie tego umożliwia tworzenie nowoczesnych rozwiązań zwanych Nature Based Solutions, ale przede wszystkim rozwiązań systemowych, które mają za zadanie zwiększenie potencjału zlewni dla zrównoważonego rozwoju oraz harmonizację z potrzebami społecznymi. W gospodarce wodnej wymaga poprawienia pięć elementów (oprócz samej wody): bioróżnorodność, usługi ekosystemowe dla społeczeństwa, odporność na zmiany klimatu, kultura, edukacja.

Maciej Zalewski

2:02:10 – 2:18:10 dr Sylwester Kraśnicki, hydrogeolog, dr nauk o ziemi, “Wpływ rekultywacji wodnej kopalń odkrywkowych Bełchatów i Szczerców na zasoby wodne Warty“

Bełchatów i Szczerców – największe tego typu kopalnie w Polsce. Wpływ oddziaływania leja depresji tych kopalń objawia się w malejącym średnim przepływie rocznym rzeki Widawki. Koncepcja z 2008 roku zakłada zalewanie wyrobiska Bełchatów w latach: 2026-2058. Zapotrzebowanie wody do rekultywacji wyrobisk powinno wynosić 1,31 m3/s. Wyrobisko Szczerców planowane do zalania w ciągu 14 lat: 2048-2062 – średni pobór wody – niecałe 4 m3/s, co oznacza, że pomiędzy 2048 a 2058 sumaryczny pobór wody do zatapiania wyrobisk będzie przekraczał ponad 5 m3/s! Oczywiście część wód będzie pochodziła z dopływów wód podziemnych do wyrobiska, szczególnie zaraz po zakończeniu eksploatacji i wyłączeniu pomp. W miarę upływu czasu dopływ będzie malał i trzeba będzie uzupełniać wodami powierzchniowymi. Naturalnie nasuwa się rzeka Widawka, która płynie obok wyrobisk, jednak sprawa jest bardziej skomplikowana. Możliwe, że trzeba będzie rozważyć skorzystanie z zasobów rzeki Warty. Przykłady podobnych wyrobisk w Niemczech wskazują, że czas rekultywacji wydłużył się przykładowo planowanych 4 do 11 lat, dlatego możliwe, że trzeba będzie wydłużać te okresy, ze względu na zasoby Warty z uwzględnieniem zmian klimatu i zalewania odkrywek Wielkopolski Wschodniej i Kujaw. Osobnymi kwestiami, które mogą okazać się problematyczne są: 1. Wysad solny Dębina, rozdzielający wyrobiska Bełchatów i Szczerców, 2. Kwaśne drenaże górnicze występujące w kopalniach węgla brunatnego.

Sylwester Kraśnicki

2:29:48 – 2:50:33 Zbigniew Tynenski, Centrum Zrównoważonego Rozwoju “Rewitalizacja stosunków wodnych a rekultywacja wyrobiska Kleszczów“.

Odwadnianie Kleszczowa rozpoczęto w 1975 roku, aktualnie realizowane jest za pomocą 320 studni. Proces rekultywacji należy zacząć od wypłycenia wyrobiska do poziomu, aby wysad solny nie zagrażał środowisku. Warto rozważyć użycie pyłów i popiołów, które są składowane w pobliżu. Technologia siarkobetonów w wypłycaniu wyrobisk jest obiecującą technologią. Siarkobetony mają dobre właściwości oraz pozwalają bezpiecznie unieszkodliwiać popioły, a pośrednio – pozbyć się problemu zawartości rtęci w popiołach.

Dwa rodzaje napływów wód do wyrobiska: wody słodkie bez nadmiernej mineralizacji i wody jurajskie wysoko zmineralizowane. Przy odłączeniu pomp nastąpi mieszanie tych wód. Przez wypłycanie rekultywowanych wyrobisk będzie można rozdzielić te strumienie i wody wysokozmineralizowane na przykład butelkować, a słodkie mogą zasilać obszary najbardziej dotknięte lejami depresyjnymi.

Zbigniew Tynenski

 2:53:00 – 3:30:00 Dyskusja i zakończenie. Brak kłótni i dyskusja w dobrej atmosferze

Kampania #RazemDlaWody

Poniżej link do konferencji:

https://pl-pl.facebook.com/rozwojtakodkrywkinie/videos/288000562726128/