Każdego roku w mediach słyszymy, że „sinice atakują”, „nadmorskie kąpieliska znów zamknięte z powodu sinic”… I co roku pojawia się to samo pytanie – kiedy najlepiej jechać nad morze, by móc w pełni korzystać z uroków nadmorskiego klimatu, pięknych piaszczystych plaż, słońca i kąpieli w morzu? Odpowiedz na to pytanie nie jest łatwe. Sinice należą do fotosyntetyzujących bakterii. Znanych jest ponad 5300 gatunków sinic (wg AlgaeBase), niecałe 120 gatunków występuje w Bałtyku (Olenina i in. 2006). A tylko dwa (Nodularia spumigena i Aphanizomenon flosaquae) mogą występować masowo tworząc zakwity. Bałtyckie szczepy Aphanizomenon nie produkują toksyn, w przeciwieństwie do szczepów występujących w wodach śródlądowych. Ponadto w strefie przybrzeżnej mogą pojawiać się inne potencjalnie toksyczne sinice zwłaszcza Dolichospermum lemmermannii (Rys. 1).
Rys. 1. Sinice tworzące zakwity w Morzu Bałtyckim (fot. J. Kobos)
Masowe występowanie sinic w wodach powierzchniowych może powodować, że nie nadają się one do rekreacji. Uważa się, że ludzie mogą być narażeni na toksyny sinicowe poprzez spożycie wody lub piany, wdychanie poprzez aerozole oraz przez bezpośredni kontakt ze skórą lub spojówkami. Najczęściej w sezonie letnim w Bałtyku toksyczne zakwity tworzy gatunek Nodularia spumigena produkująca hepatotoksynę – nodularynę (np. Mazur-Marzec i in. 2006; Błaszczyk i in. 2010; Kownacka i in. 2022).
Jakość wody na kąpieliskach w Polsce podlega ocenie pracowników Głównego Inspektoratu Sanitarnego i jest badana kilkukrotnie w ciągu całego sezonu wakacyjnego (długość sezonu na poszczególnych kąpieliskach jest różna, mieści się w terminie od 01 czerwca do 30 września; większość kąpielisk jest czynna w okresie od 01 lipca do 31 sierpnia). Od kilku lat działa system informowania na bieżąco opinii publicznej o jakości wody na kąpieliskach na stronach internetowych (Serwis kąpieliskowy). Pracownikom Powiatowych Stacji Sanitarno-Epidemiologicznych informacje o potencjalnym zagrożeniu związanym z pojawieniem się sinic (widoczną zmianą zabarwienia wody) najczęściej przekazują ratownicy lub osoby korzystające z kąpielisk. Po weryfikacji takiego zgłoszenia przez pracowników PSSE ogłaszane są komunikaty i decyzje, czy kąpielisko może być dalej wykorzystywane, czy też istnieje potencjalne ryzyko i należy je czasowo zamknąć.
W ostatnich latach liczba oficjalnie zgłoszonych i badanych kąpielisk wzdłuż polskiego wybrzeża nieznacznie się różniła, a ich ilość wynosiła ok 165-170. Na podstawie danych zgromadzonych w ciągu ostatnich blisko 20 lat (badań własnych i dostępnych na portalu Serwis kąpieliskowy), opracowałam zestawienie – kiedy i na jak długo zamykane były kąpieliska z powodu zakwitów sinic w polskiej strefie brzegowej. Kąpieliska zostały podzielone na 3 rejony – zgodnie z podziałem ICES. Rejon PL-01 obejmuje kąpieliska Zatoki Gdańskiej, PL-02 – środkowe wybrzeże, natomiast PL-03 – zachodnie wybrzeże (Rys. 2).
Na Rys. 02 zestawiłam liczbę zamkniętych kąpielisk z powodu sinic z podziałem na poszczególne rejony oraz maksymalną liczbę dni w danym roku, kiedy kąpieliska były zamknięte. Jak widać, w ciągu ostatnich 10 lat najwięcej i najdłużej kąpieliska zamknięte były w 2018 roku.
Rys. 2. Liczba kąpielisk zamkniętych z powodu sinic oraz maksymalna liczba dni, gdy kąpieliska były zamknięte w zależności od położenia na polskim wybrzeżu (opracowanie własne).
Nie jest łatwo odpowiedzieć na pytanie – kiedy przyjechać nad morze, by nie trafić na sinice. Dawniej zakwity obserwowano głównie pod koniec czerwca / na początku lipca, jednak od kilku lat masowe zakwity sinic pojawiają się w strefie brzegowej również na kilka dni w sierpniu (Rys. 3). Jednak niezależnie kiedy zaplanuje się pobyt nad morzem, jest duża szansa, że wszystkie kąpieliska będą otwarte. Również te nad Zatoką. Pomimo tego, że najczęściej przez wiatr i falowanie zakwity sinic kumulują się właśnie w Zatoce Gdańskiej, to poszczególne kąpieliska zamykane są jedynie na kilka dni w ciągu całego sezonu wakacyjnego (wyjątek stanowił rok 2018).
Rys. 3. Dni od 15 czerwca do 31 sierpnia w latach 2018-2022, gdy poszczególne kąpieliska nadmorskie były zamknięte z powodu sinic (zaznaczono na czerwono). Nie uwzględniano kąpielisk, które nie były zamykane nawet na jeden dzień. PL-01 – kolor niebieski (ciemny – wewnętrzna część Zatoki, jasny – kąpieliska po stronie zewnętrznej Półwyspu); PL-02- kolor brązowy; PL-03 – kolor żółty (opracowanie własne).
Jak będzie wyglądał 2023 rok? Sezon wakacyjny w pełni, niestety już w pojedyncze dni niektóre kąpieliska są zamykane (Rys. 4). Nim wybierzemy się na kąpielisko, warto sprawdzić na portalu, czy tego dnia jest ono otwarte.
Rys. 4. Kąpielisko Gdynia-Śródmieście zamknięte z powodu zakwitu sinic w dniu 10.07.2023 (fot. Justyna Kobos; mapa kąpielisk pobrana z Serwisu kąpieliskowego w dniu 10.07.2023 – na czerwono zaznaczone w danym dniu kąpieliska zamknięte z powodu sinic, na zielono – otwarte kąpieliska)
Literatura
AlgaBase: https://www.algaebase.org/
Błaszczyk A., Toruńska A., Kobos J., Browarczyk-Matusiak G., Mazur-Marzec H., 2010. Ekologia toksycznych sinic. Kosmos 59 (1-2):173-198.
Kownacka, J.; Busch, S.; Göbel, J.; Gromisz, S.; Hällfors, H.; Höglander, H.; Huseby, S.; Jaanus, A.; Jakobsen, H.H.; Johansen, M.; Johansson, M.; Jurgensone, I.; Liebeke, N.; Kobos, J.; Kraśniewski, W.; Kremp, A.; Lehtinen, S.; Olenina, I.; v. Weber, M.; Wasmund, N. 2022, Cyanobacteria biomass, 1990-2020. Information from the Phytoplankton Expert Group (PEG), HELCOM Baltic Sea Environment Fact Sheet, 2022, pp. 19. https://helcom.fi/wp-content/uploads/2022/04/BSEFS-Cyanobacteria-biomass-1990-2020.pdf
Mazur-Marzec H., Krężel A., Kobos J., Pliński M., 2006, Toxic Nodularia spumigena blooms in the coastal waters of the Gulf of Gdańsk: a ten-year survey, Oceanologia 48(2): 255-273;
Olenina, I., Hajdu, S., Edler, L., Andersson, A., Wasmund, N., Busch, S., Göbel, J., Gromisz, S., Huseby, S., Huttunen, M., Jaanus, A., Kokkonen, P., Ledaine, I. and Niemkiewicz, E. 2006 Biovolumes and size-classes of phytoplankton in the Baltic Sea HELCOM Balt.Sea Environ. Proc. No. 106, 144pp.
Serwis kąpieliskowy: https://sk.gis.gov.pl/index.php/kapieliska/mapa
