Tegoroczny Światowy Dzień Wody przebiegał pod hasłem: “Woda a zmiany klimatu”. Z tej okazji Organizacja Narodów Zjednoczonych wydała obszerny raport pod tym samym tytułem. Etapami będę dla Was tłumaczył i wyciągał najważniejsze informacje z poszczególnych rozdziałów tego ponad 150 stronicowego opracowania. Na początek rozdziała wprowadzający.

Rozdział 1 “Zmiany klimatu, woda i zrównoważony rozwój” jest wprowadzeniem w temat, więc nie zniechęcajcie się czytaniem samego tekstu 😉 W kolejnych rozdziałach jest więcej konkretnych danych i analiz, ale bez tego potrzebnego wprowadzenia nie mielibyśmy szerszego kontekstu. Poza tym celem mojego tłumaczenia tego raportu jest dotarcie z jego przekazem do jak najszerszego grona odbiorców, więc staram się go jak najwierniej przetłumaczyć, ale gdzie się da to skracam powtórzenia, które się zdarzają. Przedstawiam też najważniejsze wodne zagadnienia. Moje uzupełnienia i odnośniki będę umieszczał w [ ]. Odnośnie zmian klimatu nie będę się za dużo rozwodził, o ile nie będzie to związane z zasobami wody. Jeśli chcecie zgłębić temat zmian klimatu to polecam stronę Nauka o klimacie.

Pamiętajcie, że raport dotyczy sytuacji światowej. Niektóre z opisanych w nim zjawisk dotyczą Polski w większym stopniu, a inne w mniejszym.

1.1. Cele i zakres

Dowody naukowe są jasne: klimat się zmienia i nadal będzie się zmieniać (IPCC, 2018a), wpływając na społeczeństwa i środowisko. Objawiają się one m.in. w bezpośrednich zmianach w systemach hydrologicznych, które wpływają na dostępność wody i jej jakość oraz zdarzenia ekstremalne, a pośrednio także na zapotrzebowanie na wodę, co z kolei wpływa między innymi na produkcję energii, bezpieczeństwo żywności i gospodarkę. Zmiany klimatu wpłyną na rozprzestrzenianie się chorób związanych z wodą i wpłyną na osiągnięcie szeregu innych celów zrównoważonego rozwoju (SDG) (Bank Światowy, 2016a). To z kolei doprowadzi do dodatkowych zagrożeń bezpieczeństwa i ograniczy  możliwości rozwoju (PBL Netherlands Environmental Assessment Agency, 2018).

Wzrost liczby ludności, rozwój gospodarczy, zmieniające się wzorce konsumpcji, intensyfikacja produkcji rolnej i rozwój miast powodują znaczny wzrost zapotrzebowania na wodę (Wada i Bierkens, 2014), jednocześnie dostępność wody stanie się bardziej nieregularna i niepewna (UNU-INWEH / UNESCAP, 2013; FAO , 2017a; IPCC, 2018a). Zaopatrzenia w wodę i gospodarska ściekowa, w tym instalacje do uzdatniania wody i ścieków, mogą być bardzo podatne na potencjalne zmiany parametrów hydroklimatycznych. Rosnące występowanie ekstremalnych zjawisk pogodowych, takich jak powodzie i burze, nie tylko zwiększa bezpośrednie ryzyko utonięcia, obrażeń lub szkód w osadach ludzkich, ale także pośrednie konsekwencje, takie jak rozprzestrzenianie się chorób przenoszonych drogą wodną (Watts i in., 2018).

Sektory energetyczny i rolny coraz częściej przechodzą na niskoemisyjne systemy produkcyjne, co ma ogólnie pozytywne skutki dla zapotrzebowania na słodką wodę i zanieczyszczenia wody. Oczekuje się jednak, że jakość zasobów wodnych ulegnie pogorszeniu z powodu szeregu wzajemnie oddziałujących czynników (IPCC, 2014a; UNEP, 2016):

  • podwyższonej temperatury;
  • zwiększonych ładunków osadów, składników odżywczych (biogenów jak związki azotu i fosforu) i szeregu innych zanieczyszczeń wymywanych w czasie opadów nawalnych;
  • zwiększone stężenie zanieczyszczeń podczas susz;
  • zakłócenia w pracy oczyszczalni podczas powodzi, a także zakłócenia przy większych opadach w obszarach z kanalizacją ogólnospławną gdzie mieszanka ścieków i wód opadowych przeciąża system oczyszczania i część tej mieszanki często trafia nieoczyszczona do rzeki
  • pogorszenie stanu wód gruntowych w wyniku wynikania słonych wód morskich solanki na obszary przybrzeżne w wyniku wzrostu poziomu morza

Firmy wodociągowo-kanalizacyjne coraz częściej napotykają trudności w realizacji świadczonych przez nie usług z powodu problemów z zaopatrzeniem w wodę w odpowiedniej ilości i jakości, a także powodziami i suszami (Newborne i Dalton, 2016). Ponadto degradacja ekosystemów doprowadzi nie tylko do utraty różnorodności biologicznej, ale także wpłynie na świadczenie usług ekosystemowych związanych z wodą, takich jak samooczyszczanie się wody, wychwytywanie i magazynowanie dwutlenku węgla oraz naturalna ochrona przeciwpowodziowa i przeciwsuszowa, a także dostarczanie wody dla rolnictwa, rybołówstwa i rekreacji. Zmiany te dotyczą szczególnie osób, które są zależne od zasobów naturalnych w zakresie swojego życia i źródła utrzymania (PBL Holandia Environmental Assessment Agency, 2018). Zaspokojenie rosnącego zapotrzebowania na słodką wodę w celu zaspokojenia podstawowych potrzeb człowieka, przy jednoczesnej ochronie ekosystemów, wymagać będzie wspólnych wysiłków wszystkich zainteresowanych stron w celu znalezienia trwałej równowagi między potrzebami społecznymi, gospodarczymi i ekologicznymi (Timmerman i in., 2017).

Z rosnącymi dowodami zachodzących zmian meteorologicznych i hydrologicznych (Blöschl i in., 2017; Su i in., 2018) oraz przewidywania dalszego wzrostu tych zmian w wyniku zmian klimatu w najbliższej przyszłości, powodują, że w trybie pilnym musimy dostosować do nich prowadzoną gospodarkę wodną. Bez podjęcia właściwych działań adaptacyjnych niedobór wód powierzchniowych i podziemnych będzie zwiększał się w niektórych regionach, nawet w tych, które do tej pory nie miały z tym problemu [przykład takiego regionu widzimy za naszymi oknami], a w regionach, które miały już ten problem, będzie się on tylko pogłębiał. (Gosling i Arnell, 2016).

Dlatego musimy podejmować zdecydowane działania zwiększające odporność systemów wodnych oraz ulepszyć systemy gospodarowania wodą dla łagodzenia skutków zmian klimatu i dostosowywania się do nich. Wśród metod do łagodzenia zaliczają się technologie ponownego wykorzystania wody, rolnictwo konserwujące czy odnawialne źródła energii wpływające bezpośrednio na zasoby wodne (zwiększając lub zmniejszając zapotrzebowanie na wodę). Ważne jest aby dostrzegać tę dwustronną relację w ocenie i opracowywaniu metod łagodzenia (Wallis i in., 2014). Adaptacja i łagodzenie to uzupełniające się strategie zarządzania ryzykiem klimatycznym i ograniczania jego dalszych zmian. Opcje dostosowania się istnieją we wszystkich sektorach związanych z wodą i należy je zbadać oraz wykorzystywane tam, gdzie to możliwe.

Adaptacja (adaptation) - w niniejszym raporcie jest definiowana jako proces dostosowania w/do systemów naturalnych lub ludzkich w odpowiedzi na rzeczywiste lub spodziewane bodźce klimatyczne lub ich skutki, które łagodzą szkody lub wykorzystują szanse (IPCC, 2014b; UNFCCC, n.d.a).
Łagodzenie (mitigation) -  zdefiniowane jako interwencja człowieka w celu zmniejszenia źródeł gazów cieplarnianych lub zwiększenia ich pochłaniania (dotyczy także innych substancji). Może przyczynić się bezpośrednio lub pośrednio do ograniczenia zmian klimatu, w tym na przykład poprzez zmniejszenie emisji cząstek stałych, które mogą bezpośrednio zmienić bilans promieniowania (np. czarny węgiel) lub poprzez środki kontrolujące emisje tlenku węgla, tlenków azotu, lotnych związków organicznych i innych zanieczyszczenia, które mogą zmieniać stężenie ozonu troposferycznego, co ma pośredni wpływ na klimat (IPCC, 2014b; UNFCCC, n.d.a).
Odporność (resilience) - definiowana jako zdolność systemów społecznych, ekonomicznych i środowiskowych narażonych na zagrożenia: odparcia skutków, zneutralizowania skutków, odporności na skutki, dostosowania się do nich, przekształcenia ich i usuwania ich skutków w odpowiednim czasie i z odpowiednią skutecznością, w tym poprzez zachowanie i przywrócenie podstawowych struktur i funkcji, a także utrzymanie zdolności do adaptacji, uczenia się i transformacji (IPCC, 2014b; UNDRR, n.d.).

Należy zwrócić uwagę, że efekty łagodzenia występują w innych skalach czasowych i przestrzennych niż efekty adaptacji. W wyniku bezwładności układu klimatycznego środki łagodzące przyniosą efekty w skali czasowej kilkudziesięciu lat i na rozległych obszarach. Natomiast działania adaptacyjne mogą mieć niemal natychmiastowy efekt w zmniejszaniu podatności na zagrożenia w konkretnej miejscowości lub regionie i dlatego powinien być rozważane w różnych skalach czasowych. Można podjąć działania dostosowawcze w celu rozwiązania problemu krótkoterminowego (do 10 lat), zmiany w średnim okresie (10 do 30 lat) lub zmiany długoterminowe (30 lat i więcej).

Możliwości adaptacji związane z wodą istnieją we wszystkich sektorach, ale ich kontekst do wdrożenia i ich potencjał zmniejszenia ryzyka związanego ze zmianami klimatu jest różny w poszczególnych sektorach i regionach. Różne działania adaptacyjne wiążą się ze znacznymi dodatkowymi korzyściami, efektami wzajemnego wzmacniania się procesów i korzyści z nich wynikających, a czasem z koniecznymi kompromisami. Dalsze nasilanie się zmian klimatu tylko zwiększy wyzwania dla wielu możliwości adaptacji (IPCC, 2014c).

Możliwości łagodzenia są dostępne w każdym sektorze związanym z wodą. Łagodzenie może być bardziej opłacalne jeżeli stosowane jest zintegrowane podejście, które łączy środki mające na celu zmniejszenie zużycia energii i intensywności emisji gazów cieplarnianych w całym cyklu życia produktu lub usługi (ślad węglowy), dekarbonizują dostawy energii, zmniejszają emisje netto i zwiększają pochłanianie dwutlenku węgla (IPCC, 2014c). Podobnie jak w przypadku adaptacji, opcje łagodzenia związane z wodą również oferują szereg dodatkowych korzyści ekonomicznych, społecznych i środowiskowych (więcej wkrótce w rozdziale 9).

Raport dotyczy krytycznych powiązań między wodą i zmianami klimatu w szerszym kontekście zrównoważonego rozwoju. Koncentruje się na wyzwaniach, szansach i potencjalnych reakcjach zmiany klimatu – pod względem dostosowania, łagodzenia i poprawy odporności – które można rozwiązać poprawiając zarządzanie zasobami wodnymi, łagodząc zagrożenia związane z wodą, poprawa dostęp do wody i usługi sanitarne dla wszystkich w sposób zrównoważony. Ponieważ wiele aspektów skutków zmian klimatu jest niepewnych (i zauważając, że mogą pojawić się nieprzewidziane korzyści), zintegrowane rozwiązania powinny być solidne (obejmujący szeroki zakres potencjalnych zmian w przyszłości) i elastyczny (zdolny do reagowania na nieoczekiwane lub alternatywne przyszłe scenariusze) (SIWI, n.d.). Analizując te problemy, niniejszy raport dotyczy (nie)bezpieczeństwa wody  w kontekście zmian klimatu.

Raport nie ma na celu szczegółowego przeglądu potencjalnego wpływu zmian klimatu na zasoby wody, ale stara się zapewnić oparty na faktach, skoncentrowany na wodzie wkład w bazę wiedzy na temat zmian klimatu. Jest on oparty zarówno na wiedzy naukowej, jak i międzynarodowych ramach politycznych, których celami są i) pomocy społeczności związanej z zasobami wody w sprostaniu wyzwaniom związanym ze zmianami klimatu oraz ii) informowaniu społeczność zajmująca się zmianami klimatu na temat możliwości, jakie oferuje ulepszona gospodarka wodna pod względem adaptacji i łagodzenia.

Raport ilustruje kluczowe wyzwania w dziedzinie wody wynikające ze zmian klimatu i służy jako przewodnik po konkretnych działaniach mających na celu sprostanie tym wyzwaniom, poparty przykładami odpowiedzi i ich efektami z całego świata. Odnosi się do związków między wodą, ludźmi, środowiskiem i ekonomią w zmieniającym się klimacie. Pokazuje również, że zmiany klimatu nie mogą być usprawiedliwieniem ukrywają złe zarządzanie zasobami wodnymi oraz to, w jaki sposób zmiana klimatu mogą być pozytywnym katalizatorem poprawy zarządzania i gospodarowania wodą.

1.2. Wyzwania międzysektorowe i potrzeba zintegrowanej oceny

Społeczeństwa i ekosystemy są silnie uzależnione od wody. W rezultacie gospodarka wodna ma kluczowe znaczenie dla zrównoważonego rozwoju we wszystkich jego wymiarach. Prognozowane zmniejszenie dostępności wody w wielu regionach spowodowane zmianami klimatu, utrudnia osiągnięcie wielu celów zrównoważonego rozwoju. Rolnictwo i energia są największymi użytkownikami wody w skali świata i dlatego też mają kluczowe znaczenie w poszukiwaniu zrównoważonych rozwiązań. Również przemysłowy ma znaczne i szybko rosnące zapotrzebowanie na wodę.

Dostarczanie wody pitnej wymaga dostępności zasobów w odpowiedniej ilości i jakości. Odpowiedni poziom oczyszczania ścieków jest w wielu krajach jest ograniczony lub niewystarczający, (WWAP, 2017), co powoduje zanieczyszczenie znacznych zasobów wody słodkiej, która nie nadaje się przez to do wielu celów. Ponadto ekosystemy (słodkowodne, przybrzeżne, morskie lub lądowe) także potrzebują wody, aby mogły prawidłowo funkcjonować i dostarczać nam wielu usług ekosystemowych – od zaspokojenia podstawowej potrzeby pragnienia i pożywienia, po potrzeby duchowego i emocjonalnego relaksu.

Zagrożenia klimatyczne związane z zasobami wody wpływa na systemy żywności, energii, miejskie, transportowe i środowiskowe, z wzajemnymi i przeciwstawnymi wpływami. Dlatego potrzebne jest podejście międzysektorowe, aby nie tylko zająć się skutkami w poszczególnych sektorach, ale wziąć także pod uwagę interakcje między sektorami. Kilka przykładów to:

  • Produkcja biopaliw jako środek łagodzący wymaga na przykład wody i gruntów ornych w związku z tym tereny te nie będą dostępne do produkcji żywności, co prowadzi do kompromisów między zużyciem wody, bezpieczeństwem energetycznym oraz bezpieczeństwo żywnościowym (więcej wkrótce w rozdziale 9).
  • Tamy, często budowane dla pozyskiwania energii z wody, w celu zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych poprzez zastąpienie produkcji energii zasilanej paliwami kopalnymi, dają możliwość regulacji przepływu i dostęp do wody do nawadniania okolicznych terenów. Jednak zbiorniki mogą „konsumować” dużo wody poprzez ewapotranspiracja i wbrew pozorom mogą uwalniać znaczne ilości gazów cieplarnianych (np. metanu, z materii organicznej rozkładającej się na dnie takich zbiorników). Co więcej, źle zaprojektowany lub zarządzane elektrownie wodne mogą powodować negatywny wpływ na istniejące ekosystemy rzeczne oraz rybołówstwo [więcej na ten temat w Czy czysta energia rzeki jest rzeczywiście czysta? i Ciągłość ekosystemów rzecznych – konferencja PotamON 2019] oraz powodować konflikty społeczne i międzynarodowe, łącznie z naruszenia praw człowieka (Bates i in., 2008; World Bank, 2016a) [przykładem może być spór Etiopia – Egipt w związku z tama na Nilu, czy też Chiny – państwa południowo-wschodnej Azji kaskada zbiorników na Mekongu].

Dlatego zrównoważony rozwój wymaga spojrzenia na różne sektory i ich wzajemne relacje poprzez pryzmat zasobów wody, aby sformułować i skoordynować działania równoważąc wszystkie sektory zależne od wody, w tym ekosystemy (Roidt i Avellán, 2019). Decydenci na całym świecie stoją przed wspólnymi wyzwaniami: poprawa spójności między politykami sektorowymi, równoważenie wzrostu gospodarczego z działaniami społecznymi, środowiskowymi i klimatycznymi oraz bardziej wydajne i efektywne wykorzystanie zasobów. Trzeba znaleźć płaszczyznę kompromisu między rozwojem, a ochroną środowiska i rozbieżnymi interesami różnych sektorów gospodarki. Takie sieciowe podejście może przynieść szerokie korzyści w wielu sektorach (FAO, 2014; IRENA, 2015), ustanowić spójność pomiędzy nimi oraz uniknąć potencjalnych konfliktów między nimi, z uwzględnieniem zależności międzynarodowych i międzyregionalnych (UNECE, 2018a).

W ostatnich latach rośnie świadomość, że rozwiązania oparte na naturze (Nature Based Solution – NBS), przyczyniają się do lepszego gospodarowania zasobami wody, zapewniając usługi ekosystemowe, w tym szereg dodatkowych korzyści łącznie z adaptacją, łagodzeniem i zwiększaniem odporności na zmiany klimatu. NBS są inspirowane naturą, dzięki rosnącej wiedzy o procesach i mechanizmach zachodzących w ekosystemach, możemy stosować i naśladować naturalne procesy (IPCC, 2014a;  UNEP/UNEP-DHI Partnership/IUCN/TNC/WRI, 2014; WWAP/UN-Water, 2018).

Przykładem są naturalne i prawidłowo funkcjonujące mokradła, które mogą magazynować węgiel i jednocześnie redukować ryzyko powodziowe, poprawiać jakość wody, zasilać wody gruntowe, wspierać bioróżnorodność ryb i dzikiej przyrody oraz zapewniać rekreację oraz korzyści z turystyki (WWAP / UN-Water, 2018).

W obszarach miejskich wielofunkcyjną rolę pełnią tereny zielone [czy też błękitno-zielone]. Te oraz inne przykłady przynoszą wiele różnorodnych korzyści, dlatego NBS mogą pomóc w reagowaniu na zmiany klimatu w kontekście ich wpływu na zasoby wody oraz związanych z tym zagadnień jak zdrowie ludzi i jakości życia, zrównoważona produkcja żywności, zapewnienie dostęp do wody i usługi sanitarne oraz zmniejszenie ryzyka związanego z wodnymi katastrofami naturalnymi (UNEP/UNEP-DHI Partnership/ IUCN/TNC/WRI, 2014; WWAP/UN-Water, 2018).

Metody adaptacyjne zasadniczo mają radzić sobie ze skutkami zmian klimatu, ale niekoniecznie biorą pod uwagę emisje gazów cieplarnianych, podczas gdy działania łagodzące są rzadko rozważane w świetle ich potencjału adaptacyjnego i ich wpływu na zasoby wodne. Jednakże istnieją rozwiązania, jak wspomniane wcześniej obszary podmokłe, które są jednocześnie adaptacyjne i łagodzące. Innym przykładem są zalesiania, które mają również wiele  korzystnych działań hydrologicznych i łagodzących (Bates i in., 2008; Tubiello i Van der Velde, 2011; Wallis i in., 2014), ale szczególnie w początkowym okresie trzeba im zapewnić wodę, z którą w wielu regionach już są problemy z niedoborami. (Schwärzel i in., 2018). Zalesienia powinny być starannie planowanie, aby osiągnąć korzystny efekt pod względem płytkiej i głębokiej infiltracji wody do gleby (SIWI, 2018). Efektywne zarządzanie zasobami wody, może wspierać łagodzenie skutków zmian klimatu, poprzez zmniejszenie zapotrzebowania na energię do uzdatniania i transportowania wody oraz oczyszczania ścieków. I odwrotnie, środki łagodzące mogą mieć negatywny wpływ na zasoby wody. Na przykład elektryczne samochody prawdopodobnie nadal będą miały znaczny wpływ na emisję gazów cieplarnianych i zużycie wody, jeśli będą zasilane prądem z elektrowni spalających paliwa kopalne.

1.3. Najbardziej wrażliwe

Kraje rozwinięte są odpowiedzialne za większość antropogenicznych emisji gazów cieplarnianych napędzających zmiany klimatu. Stężenia tych gazów zaczęły się gromadzić w atmosferze na początku XIX wieku stulecie, zbiegające się z okresem szybkiej industrializacji i od tego czasu rośnie (Mgbemene i in., 2016; Dong i in., 2019; IPCC, 2018a). Jednak znaczny wpływ zmian klimatu przejawi się w strefach tropikalnych, gdzie obecnie jest dużo krajów rozwijających się. W dodatku, kraje te mają mniejszą zdolność reagowania na skutki zmian klimatu [niż kraje rozwinięte], a najbiedniejsze grupy i społeczeństwa są najbardziej narażone zarówno na małe jak i duże katastrofy. Wielu z nich brakuje środków finansowych na działania adaptacyjne i łagodzące, a w niektórych zdolność do działania może być również utrudniona przez złe zarządzanie (Das Gupta, 2013). Dodatkowo wiele krajów rozwijających się nie dysponuje odpowiednią i aktualną bazą wiedzy na temat zarządzania katastrofami związanymi z zasobami wody.

Dowody naukowe ujawniły liczne dostrzegalne skutki zmian klimatu w sprawie naturalnych, gospodarczych i społecznych na całym świecie (IPCC, 2014a). Istnieją też dowody, że ocieplenie spowodowane dotychczasowymi emisjami (z okresu przedindustrialnego do teraźniejszości) będzie trwać od stuleci do tysiącleci i będzie nadal powodować długofalowe zmiany w systemie klimatycznym [m.in. w efekcie sprzężeń zwrotnych] (IPCC, 2018a).

Podczas, gdy wiele krajów rozwijających się podkreśla historyczną odpowiedzialność rozwiniętego świata, jeśli chodzi o emisję gazów cieplarnianych, to wiele krajów rozwiniętych niechętnie ponosiłby pełny ciężar odpowiedzialności klimatycznej. Z tego wyłoniła się koncepcja sprawiedliwości klimatycznej podkreślająca, że zmiana klimatu jest kwestią etyczną i polityczną, a także środowiskową i fizyczną. W tym świetle porozumienie paryskie odnosi się również do równości, sprawiedliwości klimatycznej i prawa człowieka.

Wpływ wielu innych czynników działających na systemy naturalne, społeczne i gospodarcze (np. zmiany użytkowania gruntów, wzrost liczby ludności, rozwój technologii) były łącznie większe niż skutki emisji gazów cieplarnianych lub utrudniły określenie względnego znaczenia tych emisji jako głównego czynnika (Stone i in., 2013). W niektórych sytuacjach, złe zarządzanie zasobami wody jest ważnym czynnikiem wodnych problemów. Fundusze, takie jak utworzony zgodnie z Protokołem z Kioto, pomagają krajom rozwijającym lepiej zarządzać zasobami wody i dostosowywać się do zmian klimatu. Jednym z problemów związanych z udostępnianiem tych funduszy jest wykazanie, w jakim stopniu istniejące wodne problemy można przypisać zmianom klimatu, więc kraje starające się o te środki stoją przed wyzwaniami związanymi z „ciężarem udowodnienia” przyczyn, co jest wymagane do otrzymania wsparcia finansowego (Huggel i in., 2016).

Wpływ zmian klimatu na dostępność zasobów wodnych w czasie i przestrzeni jest nieproporcjonalny ze względu na ich wpływ na rolnictwo, rybołówstwo, zdrowie i klęski żywiołowe. Prawie 78% biednych ludzi na świecie, około 800 milionów ludzi, jest chronicznie głodnych, a dwa miliardy cierpią na niedobory mikroelementów (FAO, 2017a). Żyją głównie na obszarach wiejskich i polegają głównie na rolnictwie zależnym od opadów, hodowli zwierząt lub akwakulturze w celu utrzymania siebie i swoich rodzin – z których wszystkie są wysoce zależne od klimatu i wody, a zatem zagrożone nieprawidłowościami hydrometeorologicznymi. Zwiększona zmienność opadów w wielu regionach powoduje, że są one bardziej wrażliwe, a ich szanse na wyjście z ubóstwa prawdopodobnie zmniejszą się. Ponadto wstrząsy produkcji rolnej mogą wywołać znaczne wzrost cen żywności i prowadzi do braku bezpieczeństwa żywnościowego dla mieszkańców tych regionów. Ponieważ biedniejsze gospodarstwa domowe wydają znacznie większą część swoich dochodów na żywność, będą one najbardziej podatne na te zmiany (Bank Światowy, 2016a).

Wpływ ten jest szczególnie odczuwany przez biedne kobiety i dziewczęta, które często doświadczają nierówności w dostępie do usług wodnych, sanitarnych i higienicznych. Ponadto w czasach suszy kobiety i dziewczęta prawdopodobnie spędzają więcej czasu na dostarczenie wody z bardziej odległych źródeł, są bardziej narażone na ryzyko chorób przenoszonych drogą wodną, co stanowi zagrożenie dla edukacji dziewcząt z powodu zmniejszonej frekwencji szkolnej.

Podobnie rdzenni mieszkańcy są szczególnie wrażliwi na skutki zmian klimatu, zwłaszcza gdy nie są w stanie zastosować tradycyjnej wiedzy i strategii dla dostosowania się do zmian klimatu i łagodzenie ich skutków. Kolejną grupą dotkniętą nieproporcjonalnie zmianami klimatu są dzieci i młodzież, ale jest to też grupa, która może wpływać i bezpośrednio uczestniczyć w staraniach o zdobycie wiedzy odnośnie przeciwdziałania, przygotowania się, radzenia sobie i dostosowania się do zmian klimatu i ekstremalnych wydarzeń (Haynes i Tanner, 2015). Porozumienie paryskie w tym względzie odnosi się do sprawiedliwości międzypokoleniowej (UNFCCC, 2015).

Oczekuje się, że częstotliwość i intensywność powodzi, suszy i sztormów wzrasta wraz ze zmianami klimatu. Ubogie gospodarstwa domowe są bardziej narażone na skutki susz i powodzi miejskich niż ich zamożniejsi odpowiednicy (więcej wkrótce w rozdziale 8). Wynika to przede wszystkim z nieproporcjonalności biedoty wiejskiej polegać na dochodach z rolnictwa, które są najbardziej zagrożone suszami. Uboższe rodziny obszarów miejskich są bardziej narażone na ryzyko powodzi, ponieważ zazwyczaj zamieszkują tańsze i łatwiej dostępne obszary podatne na powódź (Winsemius i in., 2015; Bank Światowy, 2016a).

Zwiększony niedobór wody i zmienność jej dostępności mogą również prowadzić do większego narażenie na skażone wody, niewystarczająca ilość wody dostępnej do celów sanitarnych i higiena, a następnie zwiększone obciążenie chorobami (więcej wkrótce w rozdziale 5). Skutki te będą dotykać nieproporcjonalnie ubogie gospodarstwa domowe, które już obecnie mogą mierzyć się z tymi problemami. Zmiany klimatu spowodują wzrost liczby przypadków biegunki i innych chorób przenoszonych przez wodę, powodując wzrost kosztów opieki zdrowotnej i dni straconych w pracy lub szkole, które często są podawane jako jedna z przyczyn popadania w ubóstwo (Bank Światowy, 2016a). Dodatkowo ubóstwo powoduje, że domy są bardziej podatne na katastrofy naturalne, a dostęp do narzędzi wsparcia odzyskania domu (ubezpieczenie, ochrona socjalna czy kredyty) jest znacząco utrudniony (Winsemius i in., 2015; Bank Światowy, 2016a).

Kobiety są też zagrożone z tego względu, że stanową średnio 43% siły roboczej w rolnictwie w krajach rozwijających się (Oxfam International, n.d.), w porównaniu do około 35% w Europie (Eurostat, 2017) i 25% w Stanach Zjednoczonych Ameryki (USA)(USDA, 2019). Odsetek ten może być znacznie wyższy, na przykład w Kenii około 86% rolników w 2002 r. było kobietami (FAO, 2002). Migracje mężczyzn mogą prowadzić do zwiększenia roli kobiet w rolnictwie pod względem większego obciążenia pracą (Miletto i in., 2017; FAO, 2018a). Z tych i innych powodów należy stosować połączone podejście płci do oceny zróżnicowanego wpływu zmian klimatu na kobiety i mężczyzn oraz do opracowania odpowiednich polityk i działań (Miletto i in., 2019).

Zmniejszona ilość zasobów wody może przełożyć się na niższe perspektywy rozwoju, szczególnie pod względem produkcji rolnej i przemysłowej. Zmiany klimatu w nieproporcjonalny sposób wpływają na regiony zagrożone brakiem żywności, zagrażając produkcji roślinnej i zwierzęcej, stadom ryb i rybołówstwu, przede wszystkim dlatego, że poziomy ochrony i ogólna jakość wody są niższe w tych regionach (Winsemius i in., 2015; FAO, 2017a). W niektórych regionach może to prowadzić do trwałego ujemnego wzrostu gospodarczego. Zatem polityki gospodarowania wodą muszą opierać się na rozległej i rzetelnej wiedzy oraz podstawach naukowych. Ważne jest też, aby zabezpieczenie wody do zaspokojenia podstawowych potrzeb uwzględniał także wszelkie potencjalnie negatywne skutki dla zasobów wodnych i środowiska, prawa człowieka do wody i warunki sanitarne.

Gdy na dobrobyt gospodarczy wpływ mają opady deszczu, epizody susz i powodzie, może prowadzić to do fal migracji i gwałtownej przemoc w obrębie krajów – 18,8 mln nowych przesiedleń wewnętrznych związane było z katastrofami odnotowanymi w 135 krajach i terytoriach w 2017 r. (IDMC, 2018). Ponadto, niedobór wody najprawdopodobniej ograniczy tworzenie miejsc pracy, ponieważ w skali świata około trzech na cztery miejsca pracy jest zależnych od wody (WWAP, 2016). Dodatkowo konflikty zmniejszają dostępność żywności, doprowadzając wielu ludzi z powrotem do biedy i głodu (FAO, 2017a). W zglobalizowanym i połączonym świecie, takich problemów nie da się poddać kwarantannie [chyba się nie spodziewali jak bardzo to określenie będzie na czasie] i przypisać określonej przyczynie. Zakres czynników ekonomicznych, społecznych i politycznych, zwłaszcza tam, gdzie panują duże nierówności, zmusza ludzi do przemieszczania się od stref ubóstwa po regiony dobrobytu, które mogą prowadzić do wzrostu napięć społecznych (Foresight, 2011). Dobrobyt gospodarczy i łagodzenie ubóstwa są zatem ściśle powiązane. We wszystkich krajach wzrost średniego dochodu o 1% związany jest ze zmniejszeniem liczby osób żyjących w ubóstwie o 2 do 3% (Bank Światowy, 2016a). W ten sposób gospodarka wodna jest ściśle związana ze statusem społeczno-ekonomicznym krajów, a także z wrażliwością pojedynczych osób.

Niektóre obszary są bardziej podatne na zmiany klimatu ze względu na warunki geograficzne. Dotyczy to m.in. państw wyspiarskich, które z powodu dużej zależności od opadów są bardziej podatne na zmiany w charakterystyce opadów [intensywność i częstotliwość]. Ich podatność może być dodatkowo spotęgowana przez wzrost poziomu morza, który może się zmniejszyć lub zanieczyścić zasoby powierzchniowe i podpowierzchniowe wody z powodu intruzji [wnikania w głąb lądu] wód słonych. Obszary przybrzeżne, w tym wyspy znajdują się pod wpływem połączonych skutków wzrostu poziomu morza i bardziej ekstremalnych sztormów. Obszary górzyste mogą ulec zmianie z przeważnie zaśnieżonych na przeważnie niezaśnieżone [skądś to znacie?], co zwiększa ryzyko wymywania gruntu i lawin błotnych, szczególnie w połączeniu z nawalnymi opadami. Suche tereny są już wrażliwe z powodu ograniczonych opadów deszczu i oczekuje się, że wiele z będzie miało mniej opadów lub będą one bardziej zmienne w czasie i przestrzeni, co przyczyni się do dodatkowej presji na produkcję rolną i zwiększy ryzyko pustynnienia.

Zmiany klimatu i związane z nimi wodne wyzwania są nie tylko skomplikowane i wzajemnie powiązane, są również międzypokoleniowy. Decyzje podejmowane dzisiaj będą odczuwane przez przyszłe pokolenia. Rosnąca w ostatnich dziesięcioleciach liczba programów akademickich i specjalizacji w kwestiach związanych z wodą i klimatem  tworzy pokolenie, które powinno być przystosowane do rozwiązywania problemów związanych ze zmianami klimatu.

Powyższe nakreślenie złożoności zależności między ludzkością a środowisko, w szczególności w odniesieniu do wody i zmian klimatu, podkreśla potrzebę odpowiedniego podejścia do działań adaptacyjnych i łagodzących, które pozwolą populacjom ludzkim żyć w równowadze, mierzyć się ze skutkami zmian w otaczającym nas środowisku, a jednocześnie rozwijać się w sposób zrównoważony i sprawiedliwy. Dobre i nowoczesne zarządzanie zasobami wodnymi mają fundamentalne znaczenie do osiągnięcia sukcesu. W kolejnych rozdziałach omówione kwestie będą pokazane bardziej szczegółowo, wraz z omówieniem sposobów rozwiązywań globalnych, regionalnych i lokalnych wyzwań.

dostęp do pełnego raportu: https://en.unesco.org/themes/water-security/wwap/wwdr

Podobał Ci się mój artykuł? Możesz wesprzeć moją działalność darowizną i zostając moim Patronem lub Mecenasem
tutaj więcej informacji

Możesz też zarejestrować się poprzez poniższy formularz, aby otrzymywać powiadomienia o nowych artykułach. Nie ujawnię nikomu Twojego adresu!