Suche fakty – podsumowanie stanu suszy w okresie zimowym.

Stęskniliście się za suszowymi raportami? Deszczowa druga połowa 2020 roku oraz wreszcie śnieżna zima przypominająca te sprzed lat mogły z wielu głów wywiać suszę. A jak jest naprawdę? Co nam pokazują dostępne publicznie dane? O tym w dzisiejszym tekście, który podsumuje okres od listopada do dnia dzisiejszego.

Tradycyjnie zacznijmy od opadów, od których to susza się zaczyna – czyli susza atmosferyczna. Ponieważ w ostatnim suszowym raporcie opisywałem październik, to w dzisiejszym tekście podstawą będzie analiza wskaźników za okres ostatnich 6 miesięcy.

Jak widzimy na poniższej mapie rozkładu wartości wskaźnika SPI-6 (informuje o wielkości opadu w ostatnich 6 miesiącach w odniesieniu do średniej wieloletniej), południowa część kraju dostała opady ponad normę, centralna trochę powyżej, a północna miała przez ostatnie pół roku opady w granicach normy lub deficyty, miejscami dość znaczne.

Rysunek 1 Rozkład wartości wskaźnika SPI-6 – stan na 10 marzec 2021 r. (źródło: esusza.pl)

Natomiast, gdy spojrzymy na wskaźnik SPEI-6, który w odniesieniu do wcześniejszego SPI dodaje jeszcze informacje o potencjalnym parowaniu, to niekorzystny bilans przesuwa się bardziej na południe.

Rysunek 2 Rozkład wartości wskaźnika SPEI-6 – stan na 10 marzec 2021 r. (źródło: esusza.pl)

Patrząc na powyższe mapy można wywnioskować, że widmo suszy powinno się rozwiać w połowie kraju, więc popatrzmy na kolejne jej rodzaje czy, aby na pewno. Susza rolnicza (glebowa) w kontekście upraw rolniczych nie jest jeszcze monitorowana, bo nie ruszył sezon wegetacyjny, więc jedyne dane to analiza powyższych map, które informują o potencjalne gromadzenia się wody w glebie (dla przypomnienia polecam cykl #50TwarzySuszy – dostępny na FB – link tutaj) oraz mapy od IMGW dotyczące wilgotności gleby. W warstwie 7-28 centymetrów dominuje przedział 50-70% wilgotności, a w głębszej warstwie 28-100 cm wilgotność powyżej 60%. Daje to więc optymistyczne prognozy na początek wiosny, o ile będą występować co jakiś czas opady.

Rysunek 3 Mapa wilgotności gleby w warstwie 7-28 cm (źródło: stopsuszy.imgw.pl)

Rysunek 4 Mapa wilgotności gleby w warstwie 28-100 cm (źródło: stopsuszy.imgw.pl)

A jak wygląda sytuacja z suszą hydrologiczną? Ostatnio słyszymy o wezbraniach i stanach ostrzegawczych w związku z roztopami. Potwierdza to także mapa z danymi z wodowskazów, gdzie mamy większość stanów średnich (niebieski) oraz trochę stanów wysokich (żółty) i ostrzegawczych (pomarańczowy), ale widać też miejsca w kraju, gdzie mamy stany niskie (czarny). Dzięki roztopom wiele ekosystemów zależnych od wylewów w trakcie wezbrań miało szansę odżyć po ostatnich suchych latach, szczególnie, że wezbrania roztopowe są charakterystycznym elementem naszych rzek o czym pisałem w zeszłym roku – Zimowa susza cz II – gdzie ten śnieg i co dalej?.

Rysunek 5 Stan wody na rzekach – dane z wodowskazów w dniu 12.03.2021 r. (źródło: imgw.pl)

I na koniec susza hydrogeologiczna. Po wcześniejszych pozytywach można się spodziewać, że i tutaj będzie lepiej. I tak tutaj też widać poprawę, ale jeszcze nie wszędzie. Dlaczego? Tak jak wielokrotnie powtarzają eksperci susza hydrogeologiczna rozwija się najdłużej i najdłużej zanika, dlatego pomimo korzystniejszego bilansu ostatniego półrocza, nadal są miejsca w kraju, gdzie mamy niski poziom wód podziemnych.

Jak możemy przeczytać na stronach PIG-PIB:
„Występowanie zagrożeń dla wód podziemnych

Wykonane w lutym br. pomiary głębokości położenia swobodnego zwierciadła wody wykazały, że w przypadku 124 punktów obserwacyjnych, co stanowi około 73% wszystkich analizowanych punktów, zwierciadło to znajdowało się powyżej wartości średniej z najniższych rocznych głębokości (SNG). Oznacza to, że w rejonie tych punktów nie wystąpiła niżówka hydrogeologiczna. W omawianym okresie liczba punktów obserwacyjnych, w których swobodne zwierciadło wody podziemnej układało się w bezpiecznej strefie tj. po-wyżej granicy stanu SNG zwiększyła się z 71% do niemal 73%.

Stan wód podziemnych niższy od stanu niskiego ostrzegawczego, oznaczający występowanie niżówki hydrogeologicznej utrzymywał się w tym czasie w 19 punktach obserwacyjnych, co stanowi ponad 11% wszystkich uwzględnionych w analizie punktów obserwacyjnych, przy czym tylko w trzech punktach zaobserwowano obniżenie się średniego poziomu wód podziemnych w stosunku do średniego stanu z poprzedniego miesiąca. Obecnie zjawisko niżówki hydrogeologicznej przejawia charakter lokalny i nie stanowi regionalnego stanu za-grożenia hydrogeologicznego. W 27 punktach obserwacyjnych (około 16%) średni poziom zwierciadła wód podziemnych w styczniu utrzymywał się w strefie między granicami stanów SNO** i SNG***, co oznacza, że w rejonach tych punktów w przypadku utrzymywania się niekorzystnych warunków meteorologicznych, w tym przede wszystkim przy braku lub niewielkich opadach atmosferycznych, również może pojawić się niżówka hydrogeologiczna.

** SNO [m] – stan niski ostrzegawczy (tj. głębokość położenia zwierciadła wody uzasadniająca wydanie ostrzeżeń i ograniczeń w korzystaniu z wód podziemnych) określony, jako poziom zwierciadła wody, który jest obliczany, jako średnia z minimalnych rocznych stanów położenia zwierciadła wody (NG) charakteryzujących się wartościami niższymi od wielkości opisanej jako poziom średni niski z wielolecia (SNG);
*** SNG [m] – średnia z najniższych rocznych głębokości zwierciadła wody podziemnej (NG) dla okresu wielolecia.”

Rysunek 6 Mapy przedstawiająca zagrożenie niżówką hydrogeologiczną w październiku 2020 r. (u góury) i w lutym 2021 r. (u dołu) (źródło: pig.gov.pl)

Żeby zrozumieć sytuację hydrologiczną (oraz klimatyczną) ostatnich lat, warto też zajrzeć do opracowania IMGW: „Klimat Polski 2020” (link na końcu). Z opracowania wyciąłem tylko ostatnie lata, ale na stronach raportu są dane od 1951 roku, więc warto prześledzić sobie całość nie tylko w kontekście opadów, ale także innych wskaźników z temperaturą na czele.

Wyraźnie widać, jak się budował deficyt zasobów w ostatnich latach – dołóżcie do tego sposób gospodarowania wodami opadowymi i macie odpowiedź co doprowadziło do sytuacji ostatnich lat.

Rysunek 7 Wyrażenie wysokości opadów w danym roku w procentach w stosunku do wysokości opadów w okresie normalnym pozwala wprowadzić klasyfikację, która umożliwia opisowe przedstawienie warunków pluwialnych, jakie panowały w danej stacji czy na danym obszarze. W przeciwieństwie do warunków termicznych charakterystyki opadowe cechują się silną zmiennością w przestrzeni. Na tle wielolecia 1951-2020 możemy powiedzieć, że przestrzenna zmienność opadów w 2020 roku była znaczna. Jednocześnie widać, że rok 2020 był kolejnym okresem, w którym w wielu stacjach odnotowano poziom opadów niższy od normy. (źródło: imgw.pl)