Wiosna za nami. Większości chłodna i ponoć deszczowa. Jedynie końcówka wiosny (na początku czerwca) przypiekła nas falą upałów i bezdeszczowej pogody. Jak to zatem się stało, że susza tak szybko znów się pojawiła? Jest to niestety echo wielu lat deficytów wody w krajobrazie, który jest skutkiem braku szerokiej retencji krajobrazowej oraz zmiany klimatu, która zmienia nam rozkład opadów i poprzez wzrost średnich temperatur zwiększa ich parowanie. Bardziej szczegółowe omówienie w tekście.

Zaczynamy jak zawsze po kolei od etapów jej rozwoju, czyli od suszy atmosferycznej. Jak widzimy na poniższej mapie wskaźnika SPEI-3 [STANDARYZOWANY KLIMATYCZNY BILANS WODNY dla 3miesięcznego (9dekadowego) okresu kumulacji opadów i ewapotranspiracji potencjalnej; wskaźnik suszy atmosferycznej i rolniczej; liczony co dekadę dla okresu 3 miesięcy (9dekad)], wiosna charakteryzowała się potencjałem do rozwoju suszy atmosferycznej na pomorzu.

Wartości wskaźnika SPEI-3 w dniu 20.06.2021 r. (źródło: esusza.pl)

Jednak, gdy prześledzimy dane wskaźnika dla SPEI dla okresu krótszego – jednego miesiąca to widać skąd wzięły się problemy z pozostałymi typami susz, ale o tym w dalszej części. Przejście przez mapy poszczególnych miesięcy pokazuje, że jesień 2020, zima 2020/2021 i wiosna 2021 był przeplatanką okresów mokrych i suchych, co spowodowało, że deficytów opadów, który budował się przez lata trochę się zmniejszył, ale w krajobrazie nadal brakuje wody. Ta przeplatanka zmiennych warunków termicznych i hydrologicznych spowodowała, że zapomnieliśmy o suszy i część z Was mogła się zdziwić, że po „mokrej” zimie i wiośnie mamy w czerwcu tak szybko rozwijającą się suszę.

Zmienność wartosci wskaźnika SPEI-1 w kolejnych miesiącach w okresie od maja 2020 do czerwca 2021 (źródło: esusza.pl)

Aby móc zrozumieć lepiej zjawisko suszy, trzeba spojrzeć na dłuższy okres czasu. To nie powódź po opadzie nawalnym, że szybko przychodzi i odchodzi. Do uchwycenia tej dłuższej perspektywy czasowej warto spojrzeć na zmienność wskaźników SPEI-6 i SPEI-12 w dłuższym okresie czasu – poniżej od maja 2015 roku. Prześledźmy tą zmienność na przykładzie Poznania. Jak widać na poniższych wykresach skumulowany niekorzystny bilans opad-parowanie potencjalne (SPEI) jedynie zmalał tegorocznej zimy, dlatego tak szybko wracamy do innych typów susz. Wskaźnik SPEI-12 w Poznaniu jest w zakresie ujemnych wartości mniej więcej od połowy 2018 roku.

Zmiana wskaźników SPEI-3, SPEI-6 i SPEI-12 w ostatnich 6 latach dla Poznania (źródło: esusza.pl)

Podobne informacje mamy z analizy miesięcznych sum opadów, które można łatwo wydobyć z baz japońskiej instytucji. Dla Poznania w ostatnich 5 latach (od czerwca 2016) mamy deficyt opadów na poziomie 65% rocznego opadu – czyli 345,5 mm (litrów na metr kwadratowy). Na poniższym wykresie widać, w których miesiącach padało mniej, a w których więcej niż wynoszą średnie normy wieloletnie.

Porównanie sumy opadów miesięcznych do normy wieloletniej dla Poznania w ostatnich 5 latach (źródło: Japan Meteorological Agency)

Nic więc dziwnego, że jak tylko przychodzą bezdeszczowe upały to mamy szybki rozwój suszy rolniczej, szczególnie, że jest to specyficzny rodzaj suszy, bo notuje się ją w okresie wzrostu roślin, który nie trwa przez cały rok, a najintensywniejszy jest wiosną i latem. W ciągu 20 dni – od 2 do 4 okresu raportowego suszy rolniczej w oparciu o wskaźnik klimatycznego bilansu wodnego (KBW) – susza rozwinęła się z obszaru 2 gmin na Pomorzu Zachodnim do obszaru 15 województw.

EDIT: Poza tym jak słusznie zauważyła jedna z Czytelniczek, trzeba też popatrzyć w dane codziennych opadów w danym miesiącu. Ostatnie burze przechodzące na Polską pokazały, że miesiąc może być zaklasyfikowany jako “mokry” z powodu jednego dużego opadu w miesiącu. Na stronach IMGW można taki rozkład opadów sprawdzić dla niektórych miejscowości. Jest też Poznań, więc dla pełnego obrazu zobaczymy jeszcze poniższy wykres. Widać na nim, że w maju i czerwcu balansowaliśmy na granicy stanu normalnych warunków wilgotnościowych, ale krótkie okresy z opadami podbiły wskaźnik do warunków bardzo mokrych, szczególnie widać to w dniu, gdy zalało Poznań – wskaźnik wyszedł poza skalę, i parę dni zajmie mu powrót do stanu normalnego, więc miesiąc może być jako mokry, ale problemu suszy ten pojedynczy opad nie rozwiązał o czym pisałem m.in. w zeszłym roku Powódź w trakcie suszy.

Wskaźnik EDI informujący o suszy atmosferycznej (źródło: https://stopsuszy.imgw.pl/susza-meteorologiczna/)



Jak podaje IUNG w Puławach – W pierwszym okresie raportowania tj. od 21 marca do 20 maja 2021 roku średnia wartość Klimatycznego Bilansu Wodnego (KBW), na podstawie którego dokonywana jest ocena stanu zagrożenia suszą była ujemna, wynosiła -25 mm, a w czwartym okresie raportowania tj. od 21 kwietnia do 20 czerwca 2021 roku średnia wartość Klimatycznego Bilansu Wodnego (KBW), na podstawie którego dokonywana jest ocena stanu zagrożenia suszą była ujemna, wynosiła -108 mm. W obecnym sześciodekadowym okresie wartość KBW uległa zmniejszeniu o 52 mm w stosunku do poprzedniego okresu (11 IV-10 VI).

Wyniki klimatycznego bilansu wodnego (KBW) stosowanego przy ocenie suszy rolniczej – ostatni okres raportowy w 2020 i 4 okresy raportowe z 2021 (źródło: IUNG-PIB)

Dynamiczny rozwój suszy rolniczej to nie tylko problem dla upraw rolniczych, ale także dla lasów, oraz przeciążenie sieci wodociągowej z powodu podlewania trawników wodą z kranów.

Jak sytuacja wygląda na rzekach w przypadku suszy hydrologicznej? Tutaj z pomocą przychodzi post z profilu Wód Polskich:

„Trzy tygodnie temu Wisła na wysokości Warszawa-Bulwary miała 312 cm. Teraz ma 82 cm. Podobna sytuacja jest na wielu rzekach w całym kraju❗ Jeszcze 20 maja br. na wodowskazach lokalnie przekroczone były stany ostrzegawcze i alarmowe, a teraz notowane są niskie stany wód. Zjawisko to widoczne jest m.in. na terenie województwa śląskiego, dolnośląskiego, świętokrzyskiego, w Wielkopolsce, na Podlasiu, Mazowszu i Podkarpaciu, na Ziemi Lubuskiej i  w woj. zachodniopomorskim.”

W dniach 22-24 czerwca przez Polskę przetaczały się burze i w wielu miastach zalane były betonowe powierzchnie, ale na rzekach prawie nie widać tych opadów. Wiele stacji wodowskazowych pokazuje niskie stany (kolor czarny) i średnie (niebieski).

Poziom wody w rzekach polski w dniu 24.06.2021 (źródło: IMGW)

I na koniec analiza suszy hydrogeologicznej. Tutaj niezmiennie od kilku miesięcy mam niżówkę, która tylko zwiększa lub zmniejsza swój zasięg, ale na stałe zagościła do kilku regionów kraju.

PIG-PIB podaje:

Wykonane pomiary głębokości położenia swobodnego zwierciadła wody i wydajności źródeł wykazały, że w kolejnych miesiącach omawianego kwartału stopniowo zwiększała się liczba punktów obserwacyjnych, w których poziom wód podziemnych lub wydajności źródeł były powyżej wartości średniej z najniższych rocznych głębokości (SNG***), co oznacza, że w rejonie tych punktów nie występowała niżówka hydrogeologiczna . W lutym punkty obserwacyjne, w których stwierdzono takie warunki stanowiły niespełna 73%, w marcu – ponad 75%, a w kwietniu – ponad 76% wszystkich analizowanych punktów obserwacyjnych. Od około 16% do ponad 17% stanowiły w tym czasie punkty obserwacyjne, w których stan wód podziemnych lub wydajności źródeł utrzymywały się w strefie między granicami stanów SNO** i SNG***, co oznacza, że w rejonach tych punktów, w przypadku utrzymywania się niekorzystnych warunków meteorologicznych, w tym przede wszystkim przy braku lub niewielkich opadach atmosferycznych, może pojawić się niżówka hydrogeologiczna..

Stan wód podziemnych niższy od stanu niskiego ostrzegawczego, oznaczający występowanie niżówki hydrogeologicznej w minionym kwartale występowało tylko lokalnie, a liczba punktów obserwacyjnych, w których zostało stwierdzone zmniejszała się w kolejnych miesiącach. W lutym br. punkty takie stanowiły ponad 11%, w marcu – ponad 9%, a w kwietniu – około 7% wszystkich analizowanych punktów obserwacyjnych. W ostatnim miesiącu omawianego kwartału lokalne wystąpienia niżówki hydrogeologicznej stwierdzone zostały na obszarach województw pomorskiego (1 pkt. obs.), kujawsko-pomorskiego (1 pkt. obs.), podlaskiego (2 pkt. obs.), lubuskiego (1 pkt. obs.), wielkopolskiego (2 pkt. obs.), śląskiego (3 pkt. obs.) i lubelskiego (2 pkt. obs.).

** SNO [m] – stan niski ostrzegawczy (tj. głębokość położenia zwierciadła wody uzasadniająca wydanie ostrzeżeń i ograniczeń w korzystaniu z wód podziemnych) określony, jako poziom zwierciadła wody, który jest obliczany, jako średnia z minimalnych rocznych stanów położenia zwierciadła wody (NG) charakteryzujących się wartościami niższymi od wielkości opisanej jako poziom średni niski z wielolecia (SNG);

*** SNG [m] – średnia z najniższych rocznych głębokości zwierciadła wody podziemnej (NG) dla okresu wielolecia.

Sytuacja suszy hydrogeologicznej na koniec kwietnia (źródło: PIG-PIB)

I jeszcze prognoza od PIG-PIB na miesiące wakacyjne

W okresie objętym prognozą, przy założeniu niekorzystnych warunków meteorologicznych, niżówka hydrogeologiczna może występować lokalnie na obszarze kraju, w tym przede wszystkim w obrębie województw: warmińsko-mazurskiego, wielkopolskiego, mazowieckiego, śląskiego, podlaskiego, zachodniopomorskiego, pomorskiego i małopolskiego. Największe rozprzestrzenienie zjawisko osiągnie w północno-wschodniej części województwa warmińsko-mazurskiego i w południowej części województwa wielkopolskiego.

Na obszarach występowania niżówki hydrogeologicznej mogą pojawić się lokalne trudności w eksploatacji płytkich ujęć wód podziemnych (indywidualne studnie gospodarskie) oraz ujęć komunalnych lub przemysłowych użytkujących pierwszy poziom wodonośny. Nie przewiduje się utrudnień w eksploatacji w zaopatrzeniu w wodę z komunalnych i przemysłowych ujęć eksploatujących głębsze warstwy wodonośne.

Prognoza rozwoju suszy hydrogeologicznej na miesiące wakacyjne (źródło: PIG-PIB)

Dziękuję wszystkim, którzy wspierają moją pracę, a szczególnie Patronom, którzy poprzez darowizny wspierają dalszy rozwój mojej wodnej pasji. Możesz do nich dołączyć zostając moim Patronem – tutaj więcej informacji

Możesz też zarejestrować się poprzez poniższy formularz, aby otrzymywać powiadomienia o nowych artykułach. Nie ujawnię nikomu Twojego adresu!

Na bieżąco informacje można sprawdzać:

Wskaźniki SPI i SPEI

https://esusza.pl/

Susza rolnicza

https://susza.iung.pulawy.pl/komentarz/2021,04/

Poziom wody w rzekach

https://hydro.imgw.pl/#map/28.7065,50.6823,6,true,false,0

O suszy hydrogeologicznej

https://www.pgi.gov.pl/psh/psh-2/aktualna-sytuacja-hydrogeologiczna.html