Co nieco w temacie rozpisywałem się już około dwa lata temu we wpisie Pestycydy. W pułapce współczesności. Dziś nie tyle dalszy ciąg, co spojrzenie na zagadnienie z nieco innej strony.

Badania pozostałości pestycydów w wodzie do spożycia.

Niniejszy artykuł był możliwy do opracowania dzięki uprzejmości Pani Klary Ramm (Izba Gospodarcza Wodociągi Polskie), która nie tylko pozytywnie odpowiedziała na naszą prośbę o „przeankietowanie” branży wodociągowej na temat badań wody pod kątem pestycydów, ale również aktywnie włączyła się w pozyskiwanie tych cennych danych, pomimo nawału innych obowiązków, za co z tego miejsca serdecznie jej jak i IGWP dziękujemy.

Wymagania jakościowe dla wody do spożycia określone są w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. Natomiast jakość wód „surowych” czyli takich, które są pobierane ze środowiska w celu uzdatniania ich do celów komunalnych, reguluje Rozporządzenie Ministra gospodarki morskiej i żeglugi śródlądowej w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia przez ludzi. W stosunku do wód podziemnych takiego aktu prawnego nie ma. Należy jednak pamiętać o kontekście zbiorowego zaopatrzenia ludzi w wodę. Kwestie monitoringu wód jako takich (podziemnych i powierzchniowych) opisują odrębne przepisy, dedykowane bezpośrednio Inspekcji Ochrony Środowiska. Wracając do rozporządzenia w sprawie jakości wody do picia jak również wody ujmowanej na cele zaopatrywania ludności – oba te akty prawne regulują kwestie badań pestycydów (pozostałości środków ochrony roślin) na zasadzie uznaniowości: Należy oznaczać jedynie te pestycydy, których występowania w wodzie można oczekiwać w danej strefie zaopatrzenia w wodę. Takie podejście może powodować luki badawcze skutkujące niedostatecznym poznaniem skali problemu występowania tych substancji w wodzie wodociągowej. W związku z tym, jako współautor bloga Świat Wody i w imieniu tej inicjatywy zwróciłem się o pomoc w rozeznaniu tematu do organizacji zrzeszającej branżę wodociągową w naszym kraju. Prośba dotyczyła możliwości przeprowadzenia krótkiej ankiety na ten temat. Pomimo niesprzyjających okoliczności (galopująca inflacja, kryzys energetyczny i ryzyko niewydolności branży wod-kan wynikające ze sporu z regulatorem na polu kształtowania taryf) udało się przeprowadzić te badania wśród przedsiębiorstw wodociągowych w skali całego kraju. Wnioski płynące z ankiet zestawiono poniżej.

Otrzymano odpowiedzi od 66 podmiotów. W skali kraju oczywiście nie jest to duża próba badawcza, natomiast można założyć, że jest ona w znacznym stopniu reprezentatywna, ponieważ odpowiedzi pochodziły z różnych miejsc Polski, zarówno od podmiotów dostarczających wodę do największych polskich metropolii, jak również do miejscowości średniej wielkości oraz do małych gmin. Wśród odpowiedzi na temat pochodzenia wody w systemach dystrybucji, dominowały wody podziemne, ale również siedemnaście podmiotów deklarowało korzystanie z zasobów wód powierzchniowych, a osiem – z ujęć infiltracyjnych.

Badania pestycydów w wodzie surowej (przed uzdatnieniem).

Mniej więcej połowa podmiotów nie bada wody pod kątem pozostałości pestycydów w wodzie surowej (rys. 1). Te, które wykonują takie badania, czynią to w większości przypadków z częstotliwością jeden raz na rok lub częściej. Najczęściej badanymi parametrami (poszczególne substancje) są pestycydy chloroorganiczne. Tylko dwa podmioty badały wodę pod znacznie szerszym kątem [1]. Pozostałości środków ochrony roślin wykryto w wodzie surowej w pojedynczych przypadkach (metolachlor, terbutylazyna).

Rysunek 1 Ile podmiotów bada wody surowe pod katem pozostałości środków ochrony roślin.

 Badania pestycydów w wodzie uzdatnionej.

W kontekście wody uzdatnionej, około dziewięćdziesiąt procent podmiotów wykonuje badania wody pod kątem ewentualnej pozostałości środków ochrony roślin w wodzie. Częstotliwości i zakresy badawcze nie różnią się w sposób istotny od tych dedykowanych wodom surowym. Jedyną substancją, którą wykryto na skutek przeprowadzenia tych badań był chloridazon.

Rysunek 2 Ile podmiotów bada wodę uzdatnioną pod kątem obecności pozostałości środków ochrony roślin.

Jest dobrze czyli nie najlepiej.

Patrząc na wyniki tej ankiety można stwierdzić, że jest bardzo dobrze, ponieważ podmioty w ogromnej większości badają wodę pod kątem pozostałości środków ochrony roślin i wyniki tych badań nie wykazują w zasadzie nawet śladów oznaczanych parametrów, ale… No właśnie. Nie powinna nam umknąć cała gama istotnych przesłanek. Badania w znacznej mierze skupiają się na grupie związków wycofanych z obrotu kilkadziesiąt lat temu ze względu na postanowienia traktatów dotyczących trwałych zanieczyszczeń organicznych (TZO). Z drugiej strony – badania prawie w całości pomijają oznaczanie kilkuset substancji legalnie stosowanych w różnych gałęziach rolnictwa (sadownictwa). Po trzecie, wśród tych dozwolonych i dopuszczonych do (profesjonalnego) stosowania, ogromną większość stanowią syntetyczne związki organiczne (Troszkę na ten temat opisałem już w zalinkowanym na początku artykule). W końcu, czyli po czwarte, tak naprawdę nie wiemy ile i jakich substancji rozprowadza się na pola uprawne – GUS zlicza jedynie sumaryczne wartości w rozbiciu na poszczególne grupy związków.

Na koniec przytoczę słowa Pani Klary Ramm, które doskonale korespondują z moimi przemyśleniami:

„ … – wodociągi często nie mają wiarygodnych źródeł wiedzy o tym, jakie pestycydy stosuje się w ich okolicy.
– … wciąż funkcjonuje szara strefa nielegalnych zakupów … przed wojną mnóstwo takich środków przyjeżdżało z Ukrainy i Białorusi.
– Wielu indywidualnych użytkowników stosuje środki biobójcze w przydomowych ogrodach, drobnych uprawach, na trawnikach,
– Według danych Eurostatu z kwietnia 2022 roku najwięcej wśród pestycydów sprzedawano fungicydów i bakteriocydów,
– W Polsce w 2011 roku sprzedano 6 081 ton , a w 2020 już 9 278 ton pestycydów. Między 2011 a 2020 rokiem dwie trzecie całej sprzedaży pestycydów w UE skonsumowały Niemcy, Francja, Hiszpania i Włochy.
– Średnio w UE sprzedaż pestycydów spada, co ma związek z polityką UE dotyczącą dążenia do redukcji zanieczyszczenia środowiska. W Polsce raczej tego trendu nie widać.

Co można zrobić ?

Odpowiedź merytorycznie wydaje się dosyć prosta:
Wystarczy wprowadzić do katalogu badań wody uzdatnionej obligatoryjny wymóg regularnego oznaczania wszystkich aktualnie dopuszczonych do obrotu syntetycznych związków organicznych (w kontekście środków ochrony roślin oczywiście). Zestaw tych parametrów może być rozszerzony o środki wycofane z obrotu na przykład w przeciągu ostatniej dekady. Być może brzmi to dosyć “groźnie”, ale częstotliwość takich badań nie musi wcale być tak „intensywna” jak chociażby parametry grupy B – mogłoby to być raz na pięć lat, analogicznie do oznaczeń radiologicznych. Może jedynie rotacyjnie o zmiennych porach roku, aby wychwycić sezonowość oprysków i różny czas migracji tych substancji w kierunkach warstw wodonośnych. Z pewnością nie obciążyłoby to aż tak budżetów zakładów wodociągowych, a położyłoby kres wielu spekulacjom na temat potencjalnych zagrożeń związanych z szerokim środowiskowym stosowaniem pestycydów

[1] Zakres badawczy dla obu podmiotów obejmował sumarycznie następujące związki chemiczne: Acetamipiryd, tebukonazol, metkonazol, chlorek mepikwatu, deltametryna, pendimetalina, boskalid dimoksystrobina, alfa-cypermetryna, ametoktradyna, amidosulfuron, azoksystrobina, bentazon, bromacyl, bromoksynil, chizalofop etylu, chloridazon, chromafenozyd, cyjanotraniliprol, 2,4-d, 2,4-db, deet, demeton-s metylu, – sulfon, – sulfotlenek, dichlorprop, dietofenkarb, dimetenamid, dimetoat, etametsulfuron metylu, etirimol, fenamidon, fenamifos, – sulfon, – sulfotlenek, fenobukarb, fenoksaprop-p-etylu, fenpropidyna, fenpropimorf, fensulfotion, – sulfon, – okson, – sulfon okson, fentoat, flazasulfuron, fluazyfop, flufenacet, fluoksastrobina, fluopikolid, fluoksypyr, flutolanil, flutriafol, foramsulfuron, fuberidazol, haloksyfop, imazalil, iprowalikarb, izoksaben, izoproturon, izopyrazam, kadusafos, karbaryl, karbendazym, karbofuran, karbofuran-3-hydroksy, lenacyl, malaokson, malation, mandipropamid, mcpa, mcpb, mekoprop, metalaksyl, metamidofos, metiokarb sulfotlenek, metobromuron, metoksuron, metoksyfenozyd, metolachlor-s, metomyl, metosulam, metrafenon, metsulfuron metylu, monokrotofos, napropamid, nikosulfuron, oksadiksyl, oksamyl, ometoat, paraokson metylu, pencykuron, pinoksaden, prokwinazyd, propoksur, prosulfokarb, prosulfuron, siltiofam, spiroksamina, spirotetramat, sulfoksaflor, sulfometuron metylu, tebufenozyd, terbufos sulfotlenek, terbutylazyna, tiabendazol, tiachlopryd, tiodikarb, tralkoksydym, zoksamid.